اشرف علی تهانویاشرفعلی بن عبدالحق فاروقی تَهانَوی (۱۲۸۰-۱۳۶۲ق)، با عنوان‌های حکیم الامت، محدث مشهور، عارف بالله و فقیه بزرگ، واعظ و عارف، مؤلف حنفی و یکی از علمای مکتب دیوبندیه بود. ۱ - ولادتاشرفعلی بن عبدالحق فاروقی تَهانَوی در ۱۲۸۰ در قریه تهانه، از توابع مظفرنگر هندوستان متولد شد. ۲ - تحصیلاتاشرفعلی تحصیلات خود را در تهانه آغاز کرد و سپس در دارالعلوم دیوبند، در محضر محمود حسن دیوبندی و محمود نانوتوی و یعقوب نانوتوی، ادامه داد. [۱]
حسنی،عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج۸، ص۵۶.
۳ - آغاز طریقتاشرفعلی در سفر حج از حاجی امداداللّه تهانوی ــ مهاجر مکی و از رهبران شورش هندیان بر ضد انگلستان که دلبستگی بسیار به مثنوی داشت و پیوسته در جوار کعبه شرح مثنوی می‌گفت [۲]
حسنی،عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج۸، ص۷۱ـ۷۲.
ــ طریقت را فرا گرفت و مدتی با وی مصاحبت کرد.سپس به هند بازگشت و در کانپور به تدریس مشغول شد. پس از مدتی احوال باطنی بر او غلبه کرد، چنانکه تدریس را ترک کرد و به مسافرت در نواحی مختلف هند پرداخت. تهانوی بار دیگر به حجاز رفت و مدتی را در صحبت حاجی امداداللّه گذراند. وی در ۱۳۱۵ به زادگاه خود بازگشت و تا پایان عمر، جز بندرت، از آن‌جا خارج نشد و به ارشاد مریدان و اصلاح نفوس و کتابت و تألیف و تدریس و وعظ و خطابه پرداخت [۳]
حسنی،عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج۸، ص۵۶ ـ۵۷.
[۴]
اردو دائرة معارف اسلامیّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «اشرف علی تهانوی» (از ابوسعید بزمی انصاری).
۴ - دلبستگی به مثنویاشرفعلی همچون شیخ خود سخت دلبسته مثنوی بود و در مجالس و مواعظ خود از اشعار مثنوی شاهد بسیار می‌آورد. ۵ - وفاتاشرفعلی در ۱۳۶۲ وفات یافت و در زادگاهش به خاک سپرده شد. [۵]
حسنی،عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج۸، ص۵۹.
۶ - آثارتهانوی دارای تألیفات بسیاری است. ۶.۱ - شمار تالیفاتشمار تصنیفات فارسی و عربی و اردوی او در موضوعات گوناگون، از فقه و تفسیر و حدیث و منطق و کلام و عرفان و قرائت، به حدود سیصد اثر می‌رسد. ۶.۲ - تالیفاتاز آثار اوست: بهشتی زیور، به اردو، که در اصل برای تعلیم دختران نگارش یافته بود و با رواجی کم نظیر مواجه شد. [۶]
حسنی،عبدالحی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج۲، ص۵۸.
[۷]
اردو دائرة معارف اسلامیّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «اشرف علی تهانوی» (از ابوسعید بزمی انصاری)
خلاصه هدایة الحکمة اثیرالدین ابهری، که در دهلی چاپ شده است. [۸]
اکبر ثبوت، «هدایة الحکمة و شروح آن»، ج۱، ص۱۴۹، در خرد جاودان: جشن نامه استاد سیدجلال الدین آشتیانی، به کوشش علی اصغر محمدخانی و حسن سیدعرب، تهران ۱۳۷۷ ش.
کرامات امدادیه و کمالات امدادیه، که هر دو در شرح حالات امداداللّه تهانوی است. [۹]
قاموس الکتب اردو، ج ۲: تاریخیات، ج۲، ص۲۶۸، کراچی ۱۹۷۵.
شرحی بر ابیات عارفانه حافظ که بارها به نام عرفان حافظ چاپ شده است. [۱۰]
شمس الدین محمد حافظ، دیوان، ج۱، صمج، با ترجمه اردو از قاضی سجاد حسین، لاهور ۱۳۶۳ ش، عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج ۸، حیدرآباد دکن ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
مترجم قرآن مجید به زبان اردو بوده است. از این ترجمه معلوم می‌شود بر فارسی هم تسلّط کامل داشته و احتمالا از ترجمه‌ها و تفسیرهای فارسی در ترجمۀ اردوی خویش بسیار سود برده است. ۶.۳ - آثار مربوط به مثنویاز تهانوی آثاری درباره مثنوی، همچون مسائل‌المثنوی، رونمای مثنوی، حل بعضی اشعار مثنوی (به فارسی) چاپ شده است. کتابی مفصّل به نام کلید مثنوی نیز دارد که در ترجمه و شرح ابیات مهم مثنوی به زبان اردوست و در آن از افادات شیخ خود استفاده کرده است. [۱۱]
اکبر ثبوت، «گوشه‌هایی از جایگاه مثنوی در تاریخ و فرهنگ ما»، ج۱، ص۱۸۸، در ادبیات معاصر دری افغانستان، چاپ شریف حسین قاسمی، دهلی ۱۹۹۴.
[۱۲]
قاموس الکتب اردو، ج ۲: تاریخیات، ج۲، ص۲۱۴، کراچی ۱۹۷۵.
[۱۳]
قاموس الکتب اردو، ج ۲: تاریخیات، ج۲، ص۲۵۱ـ۲۵۲، کراچی ۱۹۷۵.
[۱۴]
قاموس الکتب اردو، ج ۲: تاریخیات، ج۲، ص۲۸۰، کراچی ۱۹۷۵.
۷ - کتب شرح احوالدر شرح احوال و آثار تهانوی کتاب‌های مستقلی نوشته‌اند که از آن جمله است: اشرف‌السوانح در چهار مجلد، تألیف عزیزالحسن؛ حکیم‌الاُمّة از عبدالماجد دریابادی؛ و سیرت اشرف تألیف عبدالرحمان خان. [۱۵]
قاموس الکتب اردو، ج ۲: تاریخیات، ج۲، ص۲۶۷، کراچی ۱۹۷۵.
۸ - فهرست منابع(۱) اردو دائرة معارف اسلامیّه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «اشرف علی تهانوی» (از ابوسعید بزمی انصاری). (۲) اکبر ثبوت، «گوشه‌هایی از جایگاه مثنوی در تاریخ و فرهنگ ما»، در ادبیات معاصر دری افغانستان، چاپ شریف حسین قاسمی، دهلی ۱۹۹۴. (۳) اکبر ثبوت، «هدایة الحکمة و شروح آن»، در خرد جاودان: جشن نامه استاد سیدجلال الدین آشتیانی، به کوشش علی اصغر محمدخانی و حسن سیدعرب، تهران ۱۳۷۷ ش. (۴) شمس الدین محمد حافظ، دیوان، با ترجمه اردو از قاضی سجاد حسین، لاهور ۱۳۶۳ ش، عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج ۸، حیدرآباد دکن ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲. (۵) قاموس الکتب اردو، ج ۲: تاریخیات، کراچی ۱۹۷۵. (۶) حسنی. ۹ - پانویس
۱۰ - منبع• دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اشرف‌علی بن عبدالحق فاروقی‌تهانوی»، شماره۴۱۰۱. • مجله مطالعات راهبردی جهان اسلام، زمستان ۱۳۹۶ - شماره ۷۲ (۲۸ صفحه - از ۱۴۹ تا ۱۷۶)، برگرفته از مقاله «ساختار دیوبندیه در شبه قاره هند»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۹/۱۴. رده‌های این صفحه : دانش آموختگان حوزه پاکستان | درگذشتگان سال 1362 (قمری) | زادگان سال 1280 (قمری) | شخصیت های دیوبندیه | علمای اهل سنت پاکستان | علمای اهل سنت قرن 13 (قمری) | علمای اهل‌سنت قرن 14 (قمری)
|